Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η ανάδειξη μιας σχετικά άγνωστης πτυχής της ελληνικής πολιτικής ιστορίας, η οποία αναφέρεται στην κατάργηση της τελευταίας επιτηρούμενης ζώνης, στην περιοχή της Θράκης, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, από τον τότε υπουργό Εθνικής Αμυνας, Γεράσιμο Αρσένη. Επρόκειτο για μια πολιτική απόφαση που δημιούργησε νέα δεδομένα στο εσωτερικό της μουσουλμανικής μειονότητας και βελτίωσε την εικόνα του ελληνικού κράτους στα μάτια των Ελλήνων μουσουλμάνων.
Η κατάργηση της τελευταίας επιτηρούμενης ζώνης στην περιοχή της Θράκης από τον τότε υπουργό Εθνικής Αμυνας Γεράσιμο Αρσένη.
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η ανάδειξη μιας σχετικά άγνωστης πτυχής της ελληνικής πολιτικής ιστορίας, η οποία αναφέρεται στην κατάργηση της τελευταίας επιτηρούμενης ζώνης, στην περιοχή της Θράκης, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, από τον τότε υπουργό Εθνικής Αμυνας, Γεράσιμο Αρσένη. Επρόκειτο για μια πολιτική απόφαση που δημιούργησε νέα δεδομένα στο εσωτερικό της μουσουλμανικής μειονότητας και βελτίωσε την εικόνα του ελληνικού κράτους στα μάτια των Ελλήνων μουσουλμάνων.
Η ύπαρξη επιτηρούμενων ζωνών εντός της ελληνικής επικράτειας χρονολογείται από τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Το καθεστώς Μεταξά, τον Δεκέμβριο του 1936, κύρωσε τον Αναγκαστικό Νόμο 736/1936 «περί μέτρων ασφαλείας οχυρών θέσεων». Βάσει του νόμου αυτού ορισμένες παραμεθόριες περιοχές, στα βόρεια σύνορα της χώρας, χαρακτηρίστηκαν «αμυντικές περιοχές», δεδομένου ότι θα εκτελούνταν έργα οχύρωσης. Κάθε αμυντική περιοχή αποτελούνταν από μια απαγορευμένη ζώνη και μια επιτηρούμενη.
Το σύστημα των επιτηρούμενων ζωνών επιβίωσε και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, εξαιτίας τού από Βορρά κομμουνιστικού κινδύνου. Τον Δεκέμβριο του 1970, οι επιτηρούμενες ζώνες καταργήθηκαν παντού εκτός από τη Δυτική Θράκη. Το καθεστώς της επιτηρούμενης ζώνης στην περιοχή της Θράκης χώριζε τους Πομάκους του ορεινού όγκου της Ροδόπης από τον υπόλοιπο πληθυσμό της περιοχής. Ας δούμε όμως το ιστορικό πλαίσιο της συγκεκριμένης πολιτικής απόφασης.
Από την Ξάνθη έως τον Εχίνο, το μεγαλύτερο από τα Πομακοχώρια της περιοχής, υπήρχαν τρία σημεία ελέγχου («μπάρες» τις ονόμαζαν χαρακτηριστικά οι ντόπιοι). Το πρώτο καταργήθηκε το 1979, το δεύτερο έπαυσε να λειτουργεί το 1993, ενώ το τελευταίο βρισκόταν στο 21ο χιλιόμετρο, από την Ξάνθη, της οδού που συνδέει την πόλη με τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Παρόλο που τυπικά δεν λειτουργούσε από τον Μάιο του 1995, εντούτοις παρέμενε το σημείο ελέγχου.
Ο τότε υπουργός Εθνικής Αμυνας, Γεράσιμος Αρσένης, είχε αποφασίσει να καταργήσει και επίσημα την τελευταία διαχωριστική γραμμή. Το «ρίξιμο» της μπάρας είχε προγραμματιστεί να γίνει στο πλαίσιο τριήμερης περιοδείας του υπουργού στη Θράκη (16-19.11.1995). Στις 17 Νοεμβρίου 1995, ο Αρσένης, περνώντας από το συγκεκριμένο σημείο, διέταξε τον διοικητή του Δ' Σώματος Στρατού, αντιστράτηγο Μ. Παραγιουδάκη, να ξηλώσει την μπάρα. Παράλληλα, έγινε άρση των περιορισμών που υπήρχαν στις μετακινήσεις προς τα χωριά της περιοχής.
Σύμφωνα με τον τότε υπουργό Εθνικής Αμυνας, η απόφαση αυτή πάρθηκε υπό το πρίσμα ότι η εθνική άμυνα προϋποθέτει πάνω απ' όλα την κοινωνική συνοχή και τη συμμετοχή όλων των δυνάμεων στο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Μέσα σε ένα περιβάλλον ανοικτών οικονομιών και οριζόντων, ο παράγοντας της εθνικής ασφάλειας θα πρέπει να εξασφαλίζεται όχι μόνο από την οικονομική ευρωστία ενός κράτους, αλλά και από ισχυρές οικονομικές συνεργασίες με γειτονικές χώρες.
Εκτός των παραπάνω, η συγκεκριμένη πολιτική απόφαση αποτέλεσε αναπόδραστο βήμα προς την κατεύθυνση της αναπτυξιακής ανασυγκρότησης της Θράκης. Αναντίρρητα, οι επιτηρούμενες ζώνες αποτελούσαν ανάχωμα στην ανάπτυξη της περιοχής, δεδομένου ότι δημιουργούσαν συνθήκες κοινωνικού και οικονομικού αποκλεισμού για ένα μέρος του θρακιώτικου πληθυσμού.
Η ύπαρξη της μπάρας είχε χρησιμοποιηθεί κατ’ επανάληψη ως επιχείρημα της τουρκικής πλευράς, η οποία υποστήριζε ότι ολόκληρη η περιοχή αποτελούσε ανοικτή φυλακή λόγω της επιτηρούμενης ζώνης. Συνεπώς, με την κίνηση αυτή, ο Αρσένης επιθυμούσε να στερήσει από την Αγκυρα το επιχείρημα των διακρίσεων σε βάρος του μουσουλμανικού πληθυσμού της Δυτικής Θράκης. Κατά τον ίδιο, η ύπαρξη της στρατιωτικής ζώνης δεν αφορούσε τις μουσουλμανικές κοινότητες της περιοχής, αλλά την παραμεθόριο περιοχή μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, που είχε αποκοπεί κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.
Σε περιφερειακό επίπεδο, η κατάργηση της τελευταίας επιτηρούμενης ζώνης εντός της ελληνικής επικράτειας ήταν επιβεβλημένη από τις διεθνείς πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής. Η νέα τάξη πραγμάτων, μετά την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης, επέβαλλε την αναθεώρηση της ελληνικής στάσης έναντι των βόρειων γειτόνων της χώρας.
Η Αθήνα έπρεπε να επιδιώξει την πολύπλευρη οικονομική συνεργασία με τα πρώην κομμουνιστικά κράτη της νότιας Βαλκανικής σε στρατηγικούς τομείς. Ακόμη, η ύπαρξη στρατιωτικής ζώνης εντός του ελληνικού εδάφους, απομεινάρι μιας άλλης εποχής, αμαύρωνε τη διεθνή και ευρωπαϊκή εικόνα της χώρας.
Εν κατακλείδι, το καθεστώς των επιτηρούμενων ζωνών, το οποίο εφαρμόστηκε από το 1937 σε όλο το εύρος των βόρειων ελληνικών συνόρων, από την Ηπειρο μέχρι τη Θράκη, καταργήθηκε οριστικά τον Νοέμβριο του 1995 από τον τότε υπουργό Εθνικής Αμυνας, Γεράσιμο Αρσένη. Αναμφισβήτητα, η πολιτική αυτή απόφαση είχε πολλαπλά οφέλη για την ελληνική πλευρά σε τοπικό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.
* δρος Ιστορίας, διευθυντή του ΙΝΕΡΠΟΣΤ
